برنج، به عنوان یکی از ارکان اصلی تغذیه در بسیاری از نقاط جهان، همواره در معرض تهدیدات گوناگون آفات قرار داشته است. یکی از شایع‌ترین این آفات، کرم برنج یا لارو شپشک برنج می‌باشد.
تجربه رویارویی با این مشکل و طرح پرسش‌هایی نظیر علت پیدایش کرم برنج، منشأ آن و چگونگی مقابله با آن، برای بسیاری از مصرف‌کنندگان آشنا است. همچنین، این سوال مطرح می‌گردد که آیا مصرف برنج آلوده به کرم مجاز می‌باشد یا خیر.
علت اصلی به وجود آمدن کرم در برنج
همانطور که پیش‌تر اشاره شد، رطوبت و گرما مهم‌ترین عوامل در بروز و گسترش آفت کرم برنج محسوب می‌شوند. با این حال، عوامل محیطی و نحوه نگهداری نیز می‌توانند در تسریع روند آلودگی و افزایش جمعیت این آفات نقش بسزایی ایفا کنند.
در ادامه به برخی از این عوامل اشاره می‌گردد:
- قرار دادن مستقیم کیسه‌های برنج هاشمی بر روی زمین، به گونه‌ای که جریان هوا در زیر آن‌ها وجود نداشته باشد، می‌تواند منجر به آلودگی گونی‌ها و کیسه‌های برنج به کرم یا شپشک شود. توصیه می‌شود برنج بر روی قفسه‌هایی با حداقل 20 سانتی‌متر فاصله از سطح زمین نگهداری شود تا امکان گردش هوا فراهم گردد.
- تکیه دادن گونی‌های برنج به دیوار نیز می‌تواند مانع از جریان یافتن هوا در اطراف آن‌ها شده و شرایط را برای تسریع چرخه تبدیل شپشک به کرم برنج و بالعکس مهیا سازد.
- چیدن تعداد زیادی گونی برنج بر روی یکدیگر باعث افزایش دما در میان آن‌ها شده و سرعت آلودگی به شپشک یا کرم برنج را به طور چشمگیری افزایش می‌دهد. از انباشتن بیش از حد گونی‌های برنج خودداری نمایید.
- عدم استفاده از پالت‌های پلاستیکی برای قرار دادن گونی‌های برنج بر روی آن‌ها، می‌تواند به دلیل تماس مستقیم با سطح زمین و عدم تهویه مناسب، احتمال کرم زدن کیسه‌ها را افزایش دهد.
- نگهداری برنج در محیط‌های مرطوب، نظیر آشپزخانه یا اتاق‌هایی که دارای درب حمام هستند، به دلیل افزایش رطوبت، شرایط مطلوبی را برای رشد و تکثیر آفات فراهم می‌آورد.
- نگهداری برنج در کیسه‌های پلاستیکی نیز می‌تواند منجر به کرم زدن آن شود، زیرا این نوع بسته‌بندی‌ها مانع از تبادل هوا شده و می‌توانند رطوبت را در داخل حفظ نمایند.
نکته مهم: برای پیشگیری از کرم زدن برنج، نگهداری آن در محیطی خشک و خنک از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا شپشک‌ها برای رشد و تولید مثل به محیطی تاریک، گرم و مرطوب نیازمندند.
روش‌های مؤثر برای از بین بردن کرم برنج
در صورت مواجهه با آلودگی برنج به شپشک یا کرم، ممکن است روش‌های مختلفی به ذهن برسد. برخی از این روش‌ها، مانند قرار دادن برنج در سینی زیر نور خورشید، شستن آن با آب جوش یا فریز کردن، تنها راه حل‌های موقتی و سطحی هستند و نمی‌توانند به طور کامل آفات را از بین ببرند.
برای مقابله مؤثر با این مشکل، باید از موادی استفاده شود که شپشک و کرم برنج از آن‌ها فراری هستند. قرار دادن این مواد در کیسه‌ها و گونی‌های برنج می‌تواند به دفع این آفات کمک کند.
در ادامه به چند نمونه از مواد در دسترس که کرم برنج از آن‌ها دوری می‌کند، اشاره می‌گردد:
- استفاده از برگ بو در داخل برنج یکی از روش‌های مؤثر برای دفع انواع آفات، کرم‌ها و حشرات می‌باشد.
- قرار دادن یک جعبه کبریت (بدون روشن کردن) در داخل کیسه یا ظرف برنج می‌تواند به دلیل بوی گوگرد موجود در آن، موجب فرار آفات گردد.
- پاشیدن نمک در لایه‌های برنج می‌تواند از تکثیر حشرات جلوگیری کرده و رشد آن‌ها را متوقف نماید.
- استفاده از قرص سیر ضد بید که می‌توانید از داروخانه‌ها تهیه کنید و در داخل برنج قرار دهید، نیز در از بین بردن شپشک و کرم برنج مؤثر است.
- نگهداری برگ گردو در کیسه برنج می‌تواند در فراری دادن آفات مؤثر باشد.
- قرار دادن مقدار کمی فلفل چیلی خشک در نزدیکی محل نگهداری برنج نیز می‌تواند به دفع کرم، شپشک و سایر آفات کمک کند.
- از زنجبیل خشک شده نیز به منظور دفع آفات برنج استفاده می‌شود.
- میخک یکی از روش‌های رایج و مؤثر برای نابودی آفات، حشرات و کرم برنج به شمار می‌رود.
راهکارهای پیشگیری از آلودگی برنج به کرم
با رعایت برخی نکات ساده می‌توان از بروز آلودگی برنج به کرم و شپشک جلوگیری نمود:
- هنگام خرید برنج، به دقت بسته‌بندی را بررسی نموده و از عدم وجود هرگونه شپشک یا آفت اطمینان حاصل نمایید.
- از خرید عمده برنج که بیش از مصرف ماهانه شما باشد، خودداری کنید تا از ماندگاری طولانی مدت آن و افزایش احتمال آلودگی پیشگیری شود.
- محل نگهداری برنج باید همواره تمیز و خشک بوده و به طور منظم نظافت گردد.
- از مخلوط کردن برنج تازه با برنج کهنه خودداری نمایید.
- برای نگهداری برنج از کیسه‌ها و ظروف مناسب که قابلیت تنفس داشته باشند، استفاده کنید.
- برنج را در مکان‌هایی با رطوبت کم و دمای مناسب نگهداری نمایید.
- از مواد دور کننده طبیعی آفات برنج که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهد شد، استفاده کنید.
کرم برنج و شپشک را بشناسیم
آفت مشاهده شده در برنج با نام‌های متفاوتی نظیر شپشک برنج، جوجو و لارو شناخته می‌شود. نکته قابل توجه آن است که این نام‌های متفاوت در واقع مراحل مختلف چرخه زندگی یک حشره واحد هستند. شپشک‌های بالغ با سوراخ کردن دانه‌های برنج، در داخل آن‌ها تخم‌گذاری می‌کنند.
پیشنهاد مطالعه: چگونگی نگهداری برنج، نکات کلیدی برای حفظ کیفیت
در صورت فراهم شدن شرایط محیطی مساعد، به ویژه گرما و رطوبت، این تخم‌ها پس از مدتی به لاروهای کوچک سفید رنگ یا همان کرم‌های برنج تبدیل می‌شوند. پس از طی دوره رشد لاروی، این کرم‌ها مجدداً به شپشک بالغ دگردیسی می‌یابند و این چرخه به طور مداوم تکرار می‌گردد.
در زمان برداشت محصول برنج، هسته‌های برنج ممکن است از قبل به تخم یا خود شپشک آلوده باشند. این شپشک‌ها در ساختار داخلی هسته تخم‌گذاری می‌کنند. بسته به شرایط دما و رطوبت انبار یا محل نگهداری، این تخم‌ها رشد کرده و به شپشک‌های جدید تبدیل می‌شوند. رطوبت موجود در محیط به سرعت میکروارگانیسم‌ها را جذب کرده و موجب آلودگی می‌شود.
این میکروارگانیسم‌ها معمولاً محل اولیه استقرار خود را ترک نکرده و در داخل بسته‌بندی‌های برنج باقی می‌مانند، جایی که منبع تغذیه آن‌ها دانه‌های برنج است. بنابراین، با گذشت زمان، جمعیت این میکروارگانیسم‌ها افزایش یافته و در نهایت منجر به ظهور کرم‌های کوچک در داخل برنج، که اصطلاحاً کرم برنج نامیده می‌شوند، می‌گردد.
شپشک‌های بالغ، با وجود ایجاد خسارت، عمری نسبتاً کوتاه در حدود 6 تا 8 ماه دارند. با این حال، هر شپشک ماده به طور متوسط روزانه 4 تخم می‌گذارد. این تخم‌ها در داخل دانه‌های برنج قرار گرفته و پس از مدتی به کرم‌های سفید تبدیل می‌شوند.
بنابراین، کرم‌های سفید در واقع نوزادان شپشک‌ها هستند. پس از اتمام دوره لاروی، کرم‌ها به شپشک بالغ تبدیل شده و این چرخه ادامه می‌یابد تا زمانی که اقدامات لازم برای از بین بردن این آفات صورت پذیرد. در صورت عدم کنترل، این آفات می‌توانند به سرعت تمامی ذخیره برنج را آلوده و غیرقابل مصرف نمایند.
منشأ آفت کرم برنج
شپشک برنج، حشره‌ای کوچک به رنگ قهوه‌ای است که معمولاً در انواع غلات از جمله آرد، ماکارونی و به ویژه برنج یافت می‌شود. این حشره با سوراخ کردن دانه‌های برنج، زمینه را برای ایجاد کرم در این ماده غذایی فراهم می‌آورد.
همانطور که بارها ذکر شد، شپشک‌های ماده در داخل دانه‌های برنج تخم‌گذاری می‌کنند و این تخم‌ها پس از مدتی به لاروهای سفید رنگ یا همان کرم‌های برنج تبدیل می‌شوند. این کرم‌ها پس از گذراندن دوره رشد خود، مجدداً به شپشک بالغ دگردیسی می‌یابند.
گرد آوری توسط: گیل کشت
سوالات متداول کرم برنج
مصرف برنجی که به مقدار کم دچار آلودگی شده است، پس از پاکسازی و اطمینان از عدم وجود حشرات زنده، از نظر بهداشتی مشکل جدی ایجاد نمی‌کند. با این حال، توصیه می‌شود از مصرف برنجی که به شدت آلوده شده است، خودداری شود.
نگهداری برنج در محیط خشک و خنک، استفاده از ظروف مناسب، عدم خرید بیش از حد نیاز، و استفاده از مواد دور کننده طبیعی آفات از جمله راهکارهای پیشگیری از کرم زدن برنج هستند.
استفاده از مواد طبیعی دور کننده آفات مانند برگ بو، میخک، جعبه کبریت، نمک، قرص سیر ضد بید، برگ گردو، فلفل چیلی خشک و زنجبیل خشک شده از روش‌های مؤثر برای دفع کرم برنج می‌باشند.
فریز کردن برنج می‌تواند به کشتن شپشک‌ها و کرم‌های موجود کمک کند، اما از تخم‌های آن‌ها که ممکن است در داخل دانه‌ها باشند، محافظت نمی‌کند و پس از بازگشت به دمای محیط، احتمال بازگشت آلودگی وجود دارد. آیا می‌توان برنج کرم زده را مصرف کرد؟
چگونه می‌توان از کرم زدن برنج پیشگیری کرد؟
بهترین روش برای از بین بردن کرم برنج چیست؟
آیا فریز کردن برنج می‌تواند کرم آن را از بین ببرد؟