قرص برنج یا فسفید آلومینیوم (Aluminum Phosphide) یکی از پرکاربردترین سموم در حوزه کشاورزی و انبارداری محصولات کشاورزی است.
این قرص کوچک به‌ظاهر بی‌خطر، در تماس با رطوبت یا آب، گاز فسفین آزاد می‌کند که به‌شدت سمی و کشنده است؛ اما همین ویژگی، آن را به یکی از مؤثرترین روش‌های مبارزه با آفات انباری تبدیل کرده است.
در ادامه با جزئیات بیشتر به بررسی قرص برنج، نحوه عملکرد، مزایا و معایب، محل‌های مجاز تهیه و نکات ایمنی، همه برنج های هاشمی، ایرانی و خارجی می‌پردازیم.
چرا از قرص برنج استفاده می‌شود؟ کاربرد اصلی در کشاورزی
در کشاورزی، بعد از برداشت محصول، مهم‌ترین دغدغه کشاورزان، حفظ کیفیت و سلامت محصول در دوران انبارداری است. آفات انباری مانند شپشک برنج، سوسک و لاروها می‌توانند خسارات سنگینی به محصول وارد کنند.
قرص برنج به دلیل قدرت بالا در نفوذ به درون بسته‌ها و کنترل کامل آفات، جایگاه ویژه‌ای در بین سموم انباری پیدا کرده است.
کاربردهای اصلی قرص برنج شامل موارد زیر است:
- ضدعفونی انبار غلات (برنج، گندم، ذرت و…).
- جلوگیری از تکثیر آفات در زمان نگهداری طولانی‌مدت محصولات.
- استفاده در سیلوها، کانتینرها و کیسه‌های ذخیره مواد غذایی.
پیشنهاد مطالعه: کرم برنج چیست؟ چگونگی از بین بردن کرم برنج
قرص برنج را از کجا تهیه کنیم؟
با توجه به سمی بودن شدید قرص برنج، تهیه آن تنها باید از طریق مراکز دارای مجوز رسمی جهاد کشاورزی یا شرکت‌های تأییدشده توسط سازمان حفظ نباتات انجام گیرد. برخی از این مراکز شامل:
- فروشگاه‌های معتبر لوازم و نهاده‌های کشاورزی
این فروشگاه‌ها معمولاً تحت نظارت جهاد کشاورزی فعالیت می‌کنند و در هنگام فروش، مشاوره و دستورالعمل مصرف نیز ارائه می‌دهند. - شرکت‌های پخش سموم کشاورزی
این شرکت‌ها عمدتاً با کشاورزان در سطح عمده همکاری می‌کنند و موظف به رعایت استانداردهای بسته‌بندی، نگهداری و آموزش هستند. - نمایندگی‌های رسمی واردکننده سموم
شرکت‌هایی که واردکننده رسمی فسفید آلومینیوم هستند، به‌صورت محدود این سم را در اختیار کشاورزان یا انبارداران قرار می‌دهند.
ترکیبات شیمیایی قرص برنج؛ دقیق‌تر نگاه کنیم
ترکیب اصلی قرص برنج، فسفید آلومینیوم است. این ماده در تماس با رطوبت هوا یا آب، واکنش داده و گاز فسفین (PH₃) آزاد می‌کند. این گاز بوی زننده‌ای مانند ماهی گندیده یا سیر دارد و به شدت سمی است.
فرمول کلی واکنش: AlP + 3H₂O → Al(OH)₃ + PH₃
این واکنش در فضای بسته موجب مرگ آفات در تمامی مراحل رشدی آن‌ها می‌شود؛ اما در عین حال برای انسان نیز خطرناک است.
پیشنهاد مطالعه: چگونگی نگهداری برنج، نکات کلیدی برای حفظ کیفیت
خطرات قرص برنج؛ چرا استفاده نادرست می‌تواند مرگبار باشد؟
متأسفانه در ایران گزارش‌های متعددی از مسمومیت و مرگ ناشی از استفاده نادرست از قرص برنج وجود دارد. این قرص نباید به هیچ عنوان در خانه یا محیط‌های غیرکاربردی استفاده شود، چرا که گاز آزادشده آن حتی با میزان بسیار کم، می‌تواند به مرگ منجر شود.
خطرات اصلی شامل:
- مسمومیت حاد تنفسی
- آسیب به کبد، کلیه و مغز
- مرگ ظرف چند ساعت در صورت استنشاق گاز فسفین
به همین دلیل، فروش این قرص در داروخانه‌ها و فروشگاه‌های عمومی ممنوع است و تنها مراکز مجاز کشاورزی، آن را تحت ضوابط خاص عرضه می‌کنند.
نکات مهم هنگام خرید قرص برنج
- حتماً برچسب محصول را بررسی کنید: شامل تاریخ انقضا، شماره سری ساخت، شرکت تولیدکننده و هشدارهای ایمنی باشد.
- از خرید غیرقانونی خودداری کنید: خرید از منابع ناشناس و غیرمجاز می‌تواند پیامدهای قضایی و سلامتی جدی داشته باشد.
- شرایط نگهداری را بپرسید: این قرص باید در محیط خشک، خنک و دور از دسترس انسان و حیوانات نگهداری شود.
چگونه از قرص برنج استفاده کنیم؟
- انتخاب محیط مناسب: انبار یا سیلوی بسته با حداقل رطوبت و تهویه محدود.
- استفاده از وسایل ایمنی: دستکش، ماسک مخصوص فیلتر‌دار و عینک ایمنی الزامی است.
- قرار دادن قرص‌ها به‌درستی: در میان کیسه‌ها یا در ظروف مخصوص انتشار گاز قرار داده شود.
- خروج فوری از محل: بعد از گذاشتن قرص‌ها، محل باید بلافاصله ترک شود.
- قرنطینه انبار: حداقل 72 ساعت باید از ورود به انبار خودداری شود.
- تهویه کامل قبل از ورود مجدد: درِ انبار را باز کرده و اجازه دهید چند ساعت هوا کاملاً تهویه شود.
جایگزین‌های ایمن‌تر برای قرص برنج
با وجود تأثیرگذاری بالا، امروزه روش‌های ایمن‌تری نیز برای کنترل آفات انباری وجود دارد که شامل:
- سموم بی‌بو با پایه گیاهی
- استفاده از دستگاه‌های کنترل دما و رطوبت
- بسته‌بندی وکیوم محصولات
- قرص‌های بی‌خطرتر فسفین با پوشش کنترل‌شده
نتیجه‌گیری
قرص برنج با وجود کاربرد گسترده در کشاورزی، یکی از خطرناک‌ترین سموم محسوب می‌شود. آگاهی کامل از نحوه استفاده، تهیه از منابع قانونی و رعایت دستورالعمل‌های ایمنی، اصلی‌ترین شروط استفاده صحیح از این سم است.
فروش غیرمجاز و مصرف خانگی این ماده نه‌تنها جرم محسوب می‌شود، بلکه می‌تواند به بهای جان انسان‌ها تمام شود.
سوالات متداول
خیر، فروش این ماده در داروخانه‌ها و مراکز عمومی به دلیل سمی بودن آن ممنوع است.
بله، به دلیل آزادسازی گاز سمی، قرص برنج اکثر آفات انباری را در هر مرحله رشد از بین می‌برد.
به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. مصرف خانگی قرص برنج می‌تواند مرگ‌آور باشد و از نظر قانونی نیز ممنوع است.
استفاده از سموم ایمن‌تر یا روش‌های فیزیکی مانند بسته‌بندی وکیوم می‌تواند جایگزین مناسبی باشد. آیا خرید قرص برنج در داروخانه‌ها ممکن است؟
آیا قرص برنج روی همه آفات تأثیر دارد؟
آیا امکان استفاده خانگی از قرص برنج وجود دارد؟
بهترین جایگزین قرص برنج چیست؟
گرد آوری توسط: گیل کشت